অসমীয়া   বাংলা   बोड़ो   डोगरी   ગુજરાતી   ಕನ್ನಡ   كأشُر   कोंकणी   संथाली   মনিপুরি   नेपाली   ଓରିୟା   ਪੰਜਾਬੀ   संस्कृत   தமிழ்  తెలుగు   ردو

एकीकृत बागवानी विकास मिसन-दृष्टिकोण

मिसनका बारेमा

एकीकृत बागवानी विकास मिसन (एमआईडीएच) फलहरू, सब्जी, जड तथा कन्द फसल, मासरूम, मसाला, फुल, सुगन्धित बोट, नरिवल, काजू, कोको र बाँस इत्यादि उत्पादका चौमुखी विकासको केन्द्रीय वित्त पोषित योजना हो। पूर्वोत्तर तथा हिमालयी राज्यहरूलाई छोडेर देशका सबै प्रदेशमा लागू यस योजनासित जोडिएका विकास कार्यक्रमको कुल बजटको 85 प्रतिशत हिस्सा भारत सरकार दिने गर्छ जबकि शेष 15 प्रतिशत राज्य सरकार आफै बेहोर्छ। पूर्वोत्तर तथा हिमालयी राज्यहरूका मामलामा शत-प्रतिशत बजट केन्द्र सरकार नै वहन गर्छ। यसरी बाँस विकास सहित राष्ट्रीय बागवानी बोर्ड (एनयाँ चबी), नरिवल विकास बोर्ड, केन्द्रीय बागवानी संस्थान, नागालेन्ड तथा राष्ट्रीय एजेन्सी (एनयाँ लए) का कार्यक्रमका लागि पनि शत-प्रतिशत बजटीय योगदान भारत सरकारको नै हुने गर्छ।

मिसनको उद्देश्य

मिसनका मुख्य उद्देश्य हुन्-:

A. बागवानी क्षेत्रको चौमुखी विकासलाई हौसला दिनु जसमा बाँस र नरिवल पनि सामेल छन्। यस क्रममा प्रत्येक राज्य अथवा क्षेत्रको जलवायु विविधताका अनुरूप क्षेत्र आधारित अलग-अलग कार्यनीति अपनाउनु। यसमा सामेल छन्-अनुसन्धान, प्रविधिलाई हौसला दिनु, विस्तारीकरण, फसलोपरान्त प्रबन्धन, प्रसंस्करण र विपणन इत्यादि।

B. कृषकलाई एफआईजी, एफपीओ तथा एफपीसी जस्ता कृषक समूहसित जोडिन प्रोत्साहित गर्नु ताकि समानता तथा व्यापकता आधारित आर्थिकीको निर्माण गर्न सकिऔस्।

C. बागवानी उत्पादनको उन्नति, कृषक संख्यामा वृद्धि, आमदनी तथा पोषाहार सुरक्षा

D. गुणवत्ता, पौध सामग्री तता सूक्ष्म सिँचाईको प्रभावी उपयोगद्वारा उत्पादकता सुधार

E. बागवानी क्षेत्रमा ग्रामीण युवाहरूमा मेधा विकासलाई प्रोत्साहन दिनु तथा रोजगार उत्पन्न गर्नु तथा खासगरी फसलोपरान्त शीत श्रृंखलाको क्षेत्रमा उचित प्रबन्धन गर्नु।

उप-योजनाहरू तथा कार्यक्षेत्र

एकीकृत बागवानी विकास मिसन अन्तर्गत यी उप-योजनाहरू तथा कार्यक्षेत्र हुनेछन् :-

संख्या

उप-योजना

समूह/कार्य क्षेत्र

1

राष्ट्रीय  बागवानी मिसन

पूर्वोत्तर तथा हिमालयी राज्यहरूका अतिरिक्त सबै राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेश

2

पूर्वोत्तर तथा हिमालयी राज्य बागवानी मिसन

सबै पूर्वोत्तर तथा हिमालयी क्षेत्र

3

राष्ट्रीय बाँस मिसन

राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेश

4

राष्ट्रीय  बागवानी बोर्ड

व्यावसायिक बागवानीमा जोड दिनेवाला सबै राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेश

5

नरिवल विकास बोर्ड

नरिवल उत्पादक सबै राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेश

6

केन्द्रीय बागवानी संस्था

मानव संसाधन तथा क्षमता विकासमा जोड दिने पूर्वोत्तरका राज्य

कार्यनीति

उपरोक्त उद्देश्य प्राप्तिका लागि मिसनमा निम्नलिखित कार्यनीतिलाई अपनाउनु-

  • उत्पादन-पूर्व, उत्पादन अवधिमा र उत्पादन उपरान्त ठोस प्रबन्धनका लागि एकतिरबाट सबैतिर नजर लाउनु। साथै प्रसंस्करण तथा विपणन द्वारा के सुनिश्चित गर्नु भने उत्पादकलाई फसलको सही लाभ प्राप्त हुन सकोस्।
  • खेती, उत्पादन, फसलोपरान्त प्रबन्धन तथा शीत श्रृंखलामा विशेष ध्यान दिँदै छिटै बिग्रिने उत्पादको प्रसंस्करण इत्यादिका लगि अनुसन्धान तथा विकास सम्बन्धी प्रविधिलाई हौसला दिनु।
  • गुणवत्ताद्वारा उत्पादन सुधारका लागि निम्नलिखित उपाय गर्नु-
  1. पारम्परिक खेतीको सट्टा बगैंचालाई हौसला दिनु। यस क्रममा फलहरूका बगानहरू, अङ्गुरका बगैंचा, फुल, सब्जीका बगान र बाँसको खेतीमा बल दिनु।
  2. सरंक्षित खेती तथा आधुनिक कृषिसहित उन्नत बागवानीका लागि किसानसम्म सही प्रविधिको विस्तार गर्नु।
  3. खासकर ती राज्यहरूमा जहाँ बागवानीको क्षेत्र कुल कृषि क्षेत्रको 50 प्रतिशतभन्दा कम्ता छन्, उहाँ एकडको हिसाबले बाँस र नरिवलसहित फलोद्यान र बगैंचा खेतीको विस्तार गर्नु।
  • फसलोपरान्त प्रबन्धन, प्रसंस्करण तथा विपणन परिस्थितिमा सुधार गर्नु।
  • परस्पर समन्वय तथा सहभागितालाई अपनाउनु, अनुसन्धान र विकासको क्षेत्रमा अगि बढ्नु वा यसबाट मानिससम्म पुर्याउनु तथा राष्ट्रीय, क्षेत्रीय, राज्यीय वा उपराज्यीय स्तरमा सार्वजनिक तथा निजी क्षेत्रको प्रसंस्करण तथा विपणन एकाइहरूलाई प्रोत्साहन दिनु।
  • उपजको उचित लाभ हासिल गर्न कृद्गाक उत्पादक सङ्गठन (एफपीओ) लाई हौसला दिनु तथा विपणन सङ्घ वा वित्तीय संस्थानका साथ सम्बन्ध स्थापित गर्नु।

नयाँ दिशा-निर्देशलाई थप जानकारीका लागि हेर्नुहोस् राष्ट्रीय बागवानी मिसन

स्त्रोत : एकीकृत राष्ट्रीय बागवानी विकास मिसन,कृषि एवम् सहकारिता विभाग,कृषि मन्त्रालय

संबंधित संसाधन

१. एकीकृत बागवानी विकास मिसन - कार्यनीति दिशा-निर्देश

Last Modified : 6/15/2020



© C–DAC.All content appearing on the vikaspedia portal is through collaborative effort of vikaspedia and its partners.We encourage you to use and share the content in a respectful and fair manner. Please leave all source links intact and adhere to applicable copyright and intellectual property guidelines and laws.
English to Hindi Transliterate