गह्रौं धातुहरू

आर्सेनिक, पारो, क्याडामियम, युरेनियम र सिसाजस्ता गह्रौं धाुतुहरूको थोरै मात्र पनि मानिसहरूका लागि हानिकारक हुन्छन् । खानी क्षेत्रमा थुप्रै धातुहरू एकसाथ पाइने हुनाले कुन धातुका कारण स्वास्थ्य समस्या भैरहेका छन् छुट्ट्याउन गाह्रो हुन्छ ।

यदि तपाईको ठाउँमा कुनकुन धातुहरू पाइन्छ र ती धातुहरूबाट पर्ने स्वास्थ्यमा असरबारे तपाईलाई थाहा छ भने यसले तपाईमा कुन धातुले असर गरिरहेको छ भनेर थाहा पाउन मद्दत गर्छ । केही खानी मजदुरहरूले, खानी सञ्चालकहरूसँग तिनी कुन गह्रौं धातुसँग सम्पर्क भैरहेका छन् भनेर परीक्षण गराउनुपर्ने तथा त्यसका हानी कम गराउन तालीम दिनुपर्ने कुरा माग गर्नुपर्दछः

• पारो खानीबाट उत्खनन गरी निकालिन्छ र सुनलाई कच्चा धातुबाट छुट्टयाउन प्रयोग गरिन्छ ।
• सिसा प्रायः तामा, चाँदी र जस्तासँग पाइन्छ ।
• आर्सेनिक प्रायः सुन, तामा र जस्तासँग भेटिन्छ ।
• क्याडमियम चाँदी र जस्तासँग भेटिन्छ ।

महत्वपूर्णः यदि तपाई दिनदिनै गह्रौ धातुको सम्पर्कमा रहनुहुन्छ भने औषधीले विषाक्तपना कम गर्दैन । विषाक्तपना रोक्ने एकमात्र उपाय भनेको यसको सम्पर्कमा नबस्नु नै हो । यदि तपाईलाई गह्रौं धातुको विषाक्तता भएको छ भने तपाईको समुदायका अन्य व्यक्तिहरूलाई पनि विषाक्तता भएको हुनुपर्दछ ।

पारो विषाक्तता

जब खानीका मजदुरहरूले कच्चा धातुबाट सुन वा चाँदी निकाल्छन्, उनीहरू कच्चा धातुलाई पारोसँग मिसाएर एउटा नरम वस्तु अमलगम बनाउँदछ । जब सुन संकलन गर्न पारो हालिन्छ, पारो ग्याँसमा परिणत हुन्छ र जो नजिकैको मानिसले श्वास लिन सक्छन् । पारोलाई खुल्ला भाँडामा राखिएमा ग्यास बनेर उड्न सक्छ । पारोको मिसिएको हावामा श्वास लिनु धेरै खतरनाक हुन्छ । पारो छालाको माध्यमबाट वा हातको सम्पर्कबाट खानामा गएमा पनि हानीकारक हुन सक्छ (पृष्ठ ३३८ हेर्नुहोस्) ।

पारोबाट विष लागेको र औलोको केही लक्षण एउटै हुने हुनाले झुक्किन सकिन्छ । यदि तपाई सुन खानी उत्खननको नजिक बस्नुहुन्छ र औलोको औषधिले काम नगरेमा, पारो विषाक्तताको बारेमा स्वास्थ्यकर्मीसँग कुरा गर्नुहोस् ।

पारोले धेरै समयसम्म पानी र माटोमा बसेर वातावरणमा विष फैलाउन सक्छ । संयुक्त राज्य अमेरिकाको, क्यालिफोर्निया शहरका नदि र तालहरू सयौं वर्ष अघि सुन खानीबाट भएको पारो विषले अझै प्रदूषित छ (पानी र माछामा पारो विषको बारेमा अधिक जानकारीको लागि पृष्ठ ३३९) ।

पारोको विषाक्तताको रोकथाम

सानो सानो सुन र चाँदी खानीका मजदुरहरूले पारो रिटोर्टको प्रयोग गरेर पारोको विष रोक्न सक्छन् । पारो रिटोर्टले पारो हावा मिसिनु अघि नै पारोलाई सोंस्दछ । यसले खानी मदजूरहरू र अरुलाई पारोको विषयुक्त हावामा श्वास लिनबाट बचाउँछ र पारो हावामा खेर पठाउनुको सट्टा पुनः प्रयोग गरेर खानी मजदुरहरूको पैसा पनि जोगाउँछ ।

खुल्ला हावामा वा हावा आवतजावत हुन सक्ने ठाउँमा मात्रै सुनबाट पारो छुट्ट्याउनु पर्छ । यसले खानी नजिकका मानिसहरूको शरीरमा जम्मा हुन सक्ने पारोको मात्रा कम गर्दछ । पारो छुनलाई बाक्लो पञ्जा लगाउनु पर्छ ।

केही सुन मजदुरहरूले साधारणतया सुन तताउने भाँडोमाथि पारो सोंस्न केराको पात राख्छन् । यसलाई जब तताइन्छ, पारो ग्याँसमा परिणत हुन्छ र पातामा पुनः तरल अवस्थामा परिणत हुन्छ । सुन तताउने भाँडो यतिकै खुल्ला छोड्नुभन्दा केराको पातले छोप्नु राम्रो हुन्छ । तर यसले पनि कामदार र वातावरणमा विषालु असर गर्छ र पारो पुनः पहिलेकै अवस्थामा आउँदैन । सबैभन्दा राम्रो उपाय भनेको बन्द रिटोर्ट प्रयोग गर्नु हो ।

पारो रिटोर्ट धेरै प्रकारका छन् । ती सबैलाई कडा ताप चाहिन्छ । हावा पठाउने वा हावा पाइपबाट फुक्नाले सबै सुनलाई सम्भव भएसम्म छिटो संकलन गर्न सकिन्छ ।

युरेनियमको विकिरण

युरेनियम एउटा धातु हो जसले हानिकारक विकिरण फ्याँक्दछ । यसको विकिरणले क्यान्सर, छालाको रोग र अन्य खतरनाक स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउँछ । प्रायः युरेनियम उत्खनन यसको प्रशोधन र युरेनियम खानी वा यसको फोहरको थुप्रो नजिक बस्नाले मानिसहरू युरेनियमको सम्पर्कमा आउँछन् ।

युरेनियम २ वटा चिज बनाउन प्रयोग गरिन्छ – आणविक हतियार र आणविक ऊर्जा । दुवै महंगो, खतरनाक र अनावश्यक छन् । कुनैपनि देशले धेरै मानिसहरूलाई मार्न बनाइएको आणविक सैनिक हतियार वा नेतालाई विश्वास गर्दैनन् । सबैले शान्ति नै चाहन्छन् ।

आणविक ऊर्जा पनि खतरनाक हुन्छन् । आणविक ऊर्जा भट्टीमा हुने दुर्घटनाले कयौं हजारौं मानिसको ज्यान जान सक्छ । आणविक ऊर्जाका फोहरहरू हजारौं वर्षसम्म हानिकारक भैरहन्छ र सुरक्षित तरीकाले विसर्जन गर्न सकिंदैनन् । विद्युत् सुरक्षित तरीकाले बनाउने सकिन्छ (अध्याय २३ हेर्नुहोस्) ।

स्रोत : हिस्पेरियन स्वास्थ्य निर्देशिका